Wat is nepnieuws en hoe kan het worden aangepakt?
Dankzij de Amerikaanse president Donald Trump en de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 raakte de term ‘nepnieuws’ (‘fake news’) publiekelijk bekend. Maar wat is nepnieuws en wat kan er tegen worden gedaan?
Wat is nepnieuws?
Nepnieuws is feitelijk desinformatie verhuld als nieuws, dat verspreid wordt via het internet en traditionele media, voor persoonlijk gewin (politiek dan wel financieel) of ter beïnvloeding van de publieke opinie. Ook wordt de term tegenwoordig meer en meer gebruikt als frame tegen het journaille.
En hoewel Trump de eer op zich heeft genomen voor het bedenken van de term ‘fake news’ en hij zeker een van de katalysatoren is achter het verhoogde gebruik ervan, bestaat het fenomeen van nepnieuws al sinds mensenheugenis. Maar dat is eigenlijk geen nieuws: we weten allemaal dat propaganda, leugens en desinformatie van alle tijden zijn.
Wat is het probleem van nepnieuws?
Maar wat maakt nepnieuws nou zo gevaarlijk? Vooral het feit dat het de betrouwbaarheid van traditionele nieuwsbronnen aantast en daarmee zeer ontwrichtend werkt. Het gevaar bestaat namelijk dat mensen het nieuws niet langer vertrouwen en daardoor op een slecht geïnformeerde manieren zullen participeren in de samenleving. En dat laatste kan weer leiden tot allerlei maatschappelijke spanningen, zoals we ook zien tijdens deze coronacrisis. Vandaar dat het zo belangrijk is om nepnieuws op tijd te herkennen en ontkrachten.
Dat is echter makkelijker gezegd dan gedaan. Neem bijvoorbeeld het verhaal van de Rotterdammer Jan Haanraads, die in de Ikea-vestiging van zijn thuisstad als gulle weldoener zou hebben opgetreden toen hij merkte dat een vrouw en haar zoontje niet genoeg geld hadden voor een maaltijd. Hij gaf ze niet alleen een behoorlijke lunch cadeau, maar ook nog wat extra zakgeld.
Dat kon hij doen omdat hij - zo ging het verhaal - net bijna 750.000 euro had gewonnen in het online casino. Allemaal flauwekul zo bleek na een factcheck van Nu.nl. Niet in de laatste plaats omdat Rotterdam helemaal geen Ikea-vestiging heeft. Toch werd het bericht wel honderdduizenden keren gedeeld en was het kwaad daarmee al geschied.
Wat is de oplossing?
Een simpele oplossing voor het probleem van fake news is er niet. Het is een complex probleem dat alleen gezamenlijk kan worden aangepakt.
Zo zullen techreuzen als Google en Facebook meer moeten inzetten op het tegengaan van nepnieuws, met meer professionalisme en krachtigere mechanismen dan nu het geval is. Overheden moeten dan juist meer campagnes opzetten om hun bevolking bekend te maken met de gevaren van fake news en ze de juiste tools te geven om hiermee om te gaan. En ook het onderwijs heeft een schone taak om dit vermaledijde fenomeen de kop in te drukken: door leerlingen en studenten kritischer op te leiden.
Want wie met een kritisch oog kijkt naar de berichten die worden verspreid kan eenvoudiger door onzin heen prikken. Kortom, we moeten met z’n allen echt beter en zorgvuldiger gaan factchecken!